Қол көтеру керек пе, жоқ па?

Психологиядан кішкене теория тыңдап көрелік: адам күйзеліске ұшыраған кезде, лимбиялық жүйе белсенді жұмыс істей бастайды, оның мақсаты қауіпсіздік пен өмір сүруді қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай сәттерде агрессия немесе қорқыныш басым бола бастайды: адамға барлық жерде қауіп төніп тұрғандай болады, бәрін теріс қабылдайды және ойдан шығарып алған барлық қауіптерге агрессивті түрде жауап береді.

Ұзақ стресстің салдарынан ол ашулы және агрессивті болады. Сондықтан, ең алдымен, өзіңізге назар аудару, демалу, және көңіліңізді басқа заттарға ауыстыру қажет. Өзіңізді ұстай алмайтыныңызды және балаға ашуыңызды білдіретініңізді сезген жағдайларда бөлмеден шығып, көңіліңізді аулау үшін әрекет жасаған дұрыс: балконға шығып, таза ауа жұтыңыз, жатып, демалыңыз музыка тыңдаңыз, балаларға теледидар қосып, сериалдың бір сериясын көріңіз. Мейлі, балалар бөлмеде жалғыз отырса да болады, бастысы олар қауіпсіз ортада болса жарайды.

Бұл ретте кітап оқу өте жақсы көмектеседі. Көбірек оқып, не болмаса аудиоформатта тыңдаған дұрыс. Спорт та күйзелісті төмендетуге және ашуды басуға септігін тигізеді: балаңыз ұйықтап жатқанын пайдаланып, бейнероликер қосып, йогамен айналысыңыз.

Егер бала тыңдамаса немесе естімесе және бірнеше рет қайталау қажет болса, баланың назарын өзіңізге аударатын бір ерекше тәсіл ойлап тапқан жөн. Кейде балалар аудио ақпаратты қабылдамайды. Ондай кезде сәбиіңіздің жанына тақалып, тізерлеп отырып, көзіне қарап, айтқыңыз келгенді жеткізу керек. Сол кеде бала біздің әлемге оралып, ести бастайды.

Баладан: «Сен мені естідің бе? Түсіндің бе? Мен не айтқанымды қайталашы» деп сұрауыңызға болады. Балаларда қабылдаудың барлық жүйелері жеткілікті түрде қалыптаспайды, сондықтан олар көбінесе нұсқауларды қабылдамайды. Бұл анаға, оның тиімсіздігіне немесе мінез-құлқындағы қателіктерге байланысты емес. Бұл баланың дамуы мен оның қабылдау ерекшеліктері.

Мектептегі 11 жыл барлық дерлік ата-аналардың жүйкесі тозумен өтеді. Өкінішке орай, балалар да қатты қиналады. Үш сағаттан астам үй тапсырмасын орындау бала үшін өте үлкен жүктеме. Сонымен бірге қосымша үйірмелер, секциялар, балаларға арналған курстар көп күшті қажет етеді. Зияткерлік белсенділіктің шамадан тыс жүктелуі депрессия белгілерін тудыруы мүмкін. Танымдық функциялар тұтастай бұзылады – назар, зейін қою, есте сақтау, тіпті моторикаға дейін. Ата-аналардың көпшілігі мұны түсінбейді.

Жаттығуды дұрыс орындамаған баланың дәптерлері мен есептерін жырту түбегейлі дұрыс емес, себебі бала оны орындау үшін барынша тырысты, және күш-жігерді талап еткен кез-келген жұмыс үшін жазаламай, керісінше көтермелеп, қолдау көрсету керек. Тіпті ол қателік жіберсе де, бірақ тырысқан кезде оның еңбегін атап өту керек. Бірақ көбіне барлығы керісінше болады, себебі ананың өзі қатты шаршайды және эмоцияға беріліп жауап қайтарады.

Мұндай жағдайда қателескеніңізді мойындап, кешірім сұрау керек. Алайда, егер бұл жиі орын алса және ата-ана үнемі кешірім сұраса, бала мұндайға үйреніп, өзі де ол әрекеттерді қайталайды: өзін-өзі ұстау дұрыс емес және бұл қалыпты жағдай деп санайды. Содан кейін бұл үшін кешірім сұрай салса жеткілікті деп ойлайды.

Ата-аналарда стресс деңгейі жоғарылағанның белгісі – адамның қалыпты және түсінікті реакциясы үшін жоғары кінәні сезіну және ол реакциясын өзгерте алмау. Сіз бұл кінә сезімін саралап, өзіңізге «Мен неліктен осылай жасадым? Мен соншалықты жаман болғаным ба? Мен өз эмоцияларымды ұстай алмағаным ба? Немесе мен эмоцияларымды кез келген жағдайда ұстай алмаймын ба? Мен адаммын, кейде ашу мен ызаға берілуім мүмкін» деген сұрақтар қоюыңыз керек.

Мұндай сұрақтар өзіңізді ақтап алуға және мінсіз емес екеніңіз үшін өзіңізді кешіруге көмектеседі. Бұл балаға да пайдалы болады: өз кемшіліктерін қабылдай отырып, анасы онымен өзара әрекеттесудің жаңа тактикаларын ойлап табуы мүмкін.

Ана өзі үшін нақты шекаралар қоюы керек. Ол баласына қол көтергені үшін өзін керемет кінәлі сезінетіні анық.

Егер ол бір сәтте өзін өзі ұстай алмай, балаға қол көтерген болса немесе итеріп жіберген болса, келесі сөздерді айтқаны дұрыс: «Мен жасаған әрекетім үшін өкінемін! Сені ренжіткенім дұрыс емес. Сені ешкім ренжітпеуі тиіс». Содан кейін сіз неліктен солай істегеніңізді түсіндіруіңіз керек. Мысалы: «Мен мұны ашуланғандықтан жасадым. Сен мені тыңдамағаның үшін ашуландым. Жәнеде мен қатты шаршадым, сондықтан ашулымын. Ашуланған кезде мен эмоцияларымды ұстай алмаймын. Кейде оларды ұстау қиынға соғады» деп түсіндіру керек.

Адам өз шешімдерін қабылдай алатын болса, олар үшін жауапты бола бастайтынын түсіну керек. Егер оның әрекеттерінің нәтижесі жаза немесе шектеу болса, онда бұл әрқашан жазалануға бойы үйретіп қалатын құлды немесе басқаларды жазалайтын қатігез адамды тәрбиелеудің жолы. Яғни, баланың миында басқалармен қарым-қатынастың белгілі бір формасы нақты тұжырымдалады және бекітіледі: қате жібердің – ол үшін жауап бер. Бұл дегеніміз барлық жағдайда еркіндік беру керек дегенді білдірмейді, бәрін қара және ақ деп бөлуге болмайды. Тек әрқашан диалог арқылы әрекет ету керек. Баламен сөйлесіп, келіссөздер жүргізіңіз.